کد مطلب:36654 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:110

مسلما این اصل فقط ظلم فردی را هدف نمی گیرد. برای اجرای این اصل اخلاقی باید شرایط مساعد اجتماعی و سیاسی مساعدی به وجود آورد. اما فرض كنید كه وضع تقسیم قدرت در یك جامعه چنان است

[صفحه 182]

كه یك طایفه بالانشین باشند و زور كسی به آنها نرسد، اما زور آنها به بقیه برسد و بنابراین دیگران نتوانند به آنها ظلم كنند، اما آنها بتوانند. مسلم است كه در چنین جامعه ای آن اصل لگدمال می گردد. حتی اگر آن طایفه دست به ظلم نگشایند و پارسا باشند، باز هم مقتضیات ساختار این جامعه مغایر با آن اصل است. جامعه باید به گونه ای باشد كه همه بتوانند جلوی ظلم محتمل را بگیرند و به اصطلاح قرآنی بتوانند یكدیگر را تواصی به حق و تواصی به صبر كنند.

مهم این است كه بدانیم دستوراتی اخلاقی چون ایثار و جود و انفاق، برای سالم كردن یك جامعه بیمار و ناموزون و ناهموار نیست بلكه برای ادامه حیات انسانی یك جامعه سالم است. آن دستورات، ساختار ساز نیستند. فقط در درون یك ساختار سالم، نتیجه مثبت می دهند. اشكال كار این است كه پاره ای از متدینان و حتی مدیران و اولیای امور، گمان می كنند جامعه با عمل به آن دستورات اخلاقی، آن هم در این عصر پر پیچیدگی، ساختار مناسب اقتصادی خود را خواهد یافت و ستمهای ناشی از قدرت و ثروت زایل خواهند شد. این گمان باطلی است. آن دستورات، برای سیاستگزاری نیستند و حل مشكل بنیانی نمی كنند. به تعبیر امیرالمومنین، «العدل سائس عام و الجود عارض خاص»، عدل سیاستگزار است ولی جود، عارضه ای موضعی و محدود است و كارهای كلان را سامان نمی دهد. سازمانهای خیریه ای هم فقط در دل یك چارچوب سالم اجتماعی و سیاسی، جواب می دهند نه در هر چارچوب و ساختاری. جود و انفاق و كرم و امثال آنها، همیشه اموری نادرند و جای قوانین عادله را نمی گیرند. از خمس و زكات شرعی هم انتظار بیش از حد نباید داشت. چرا كه فقه، همیشه حداقلی است. از تعزیرات و تادیبات هم نتیجه بسیار نمی توان گرفت. آنها برای آخر كارند. انتظام اجتماعی امری فوق اینهاست. البته معنای سخن ما این نیست كه كمكهای مردمی نادیده گرفته شود. آخرالامر همه

[صفحه 183]

كارها را مردم باید انجام دهند اما اعمال عارضی و نادر، هیچ گاه جای قانونهای عام و عادل را نمی گیرند.

عبارت بعدی امیرالمومنین (ع) این است:

و لا تقل ما لا تعلم و ان قل ما تعلم و لا تقل ما لا تحب ان یقال لك:

چیزی را كه نمی دانی مگو، گر چه دانسته های تو اندك باشد و چیزی مگو كه خود دوست نداری آن را به تو بگویند.

در این زمینه قبلا توضیحاتی داده بودیم. در اینجا بر این جمله ی مولا (ع) مضمون جمله ای را هم كه قبلا از ایشان خواندیم می افزاییم. این جمله به دو نحو نقل شده است. نقل اول این است كه «از علامات مومن این است كه سخن او بر عملش پیشی نمی گیرد». در پاره ای نقلهای دیگر نیز آمده است كه «سخن او بر عمل او پیشی نمی گیرد»، یعنی، بیشتر از آنچه انجام می دهد، ادعا نمی كند.

سخن خود را در این نوبت به پایان می بریم. از خداوند می طلبیم كه به ما توفیق مجاهدت با نفس و شفقت بر خلق عنایت بفرماید.

و السلام علیكم و رحمه الله و بركاته

[صفحه 185]

صفحه 182، 183، 185.